Czym są przestępstwa "białych kołnierzyków" ?

Czym są przestępstwa białych kołnierzyków?

„Przestępstwa białych kołnierzyków” są szczególnym rodzajem czynów zabronionych związanych z szeroko pojętą przestępczością gospodarczą. Pomimo dość niewinnej nazwy stanowią one bardzo poważny problem społeczny, podważając zasadę pewności obrotu gospodarczego oraz powodując wysokie straty o charakterze materialnym.

Czym są „przestępstwa białych kołnierzyków”, jaki jest ich katalog, dowiesz się z niniejszego artykułu.

Czym są „przestępstwa białych kołnierzyków”? – definicje zagraniczne

Samo pojęcie wywodzi się z USA. Zostało ono sformułowane w grudniu 1939 r. przez amerykańskiego kryminologa i socjologa z Edwina Sutherlanda. Według niego termin ten obejmował przestępstwa popełniane przez osoby cieszące się uznaniem i wysoką pozycją społeczną oraz w ramach ich działalności zawodowej.

Zgodnie z oficjalną definicją amerykańskiego Departament Sprawiedliwości poprzez pojęcie „white collar crimes” należy rozumieć „typy przestępstw bez użycia przemocy z chęcią osiągnięcia zysku popełnione w sposób oszukańczy przez osoby, które mają status przedsiębiorcy, profesjonalnego lub półprofesjonalnego, wykorzystujące swoje szczególne cechy zawodowe i okoliczności; także typy przestępstw bez użycia przemocy z chęci zysku popełnione podstępem przez kogokolwiek mającego specjalistyczną wiedzę techniczną lub profesjonalną na temat biznesu i zarządzania bez względu na zajmowaną pozycję zawodową”.

Z kolei potocznie „przestępstwa białych kołnierzyków” oznaczają przestępstwa popełniane przez osoby, które wykonują zawody związane są z finansami, działaniem w spółkach oraz innych przedsiębiorstwach.

Podkreślić trzeba, że według obecnie przyjmowanej koncepcji potencjalnymi sprawcami przedmiotowych czynów zabronionych mogą być nie tylko prywatni przedsiębiorcy, ale również urzędnicy na szczeblu samorządowym lub państwowym. Tym samym, wbrew wcześniejszemu stanowisku doktryny prawnej, mogą się ich dopuścić nie tylko osoby posiadające wyższy poziom wykształcenia.

Przestępstwa białych kołnierzyków w świetle polskiej kryminologii

Współczesna polska kryminologia definiuje „przestępstwa białych kołnierzyków” po prostu, jako przestępstwa gospodarcze.

Podkreślić trzeba, że w polskim prawie, żaden przepis nie zawiera legalnej definicji tego pojęcia.

Doktryna prawna wskazuje, że należy przez nie rozumieć każdy czyn zabroniony, który popełniany jest przez uczestników obrotu gospodarczego, z których przynajmniej jeden posiada status profesjonalisty.

Do najważniejszych cech przestępczości gospodarczej należą:

• brak elementu przemocy, która często zastępowana często przybraną dla pozoru legalnością,

• przynoszenie poważnych strat materialnych (finansowych) i niematerialnych,

• jej ofiarami są w przeważającej mierze anonimowe osoby fizyczne oraz ważne gałęzie lub instytucje systemu gospodarczego,

• znaczna liczba sprawców pochodzi z wyższych warstw społecznych.

Jaki jest katalog przestępstw gospodarczych?

Katalog przestępstw gospodarczych zawarty jest przede wszystkim w rozdziale XXXVI Kodeksu karnego pt. „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym”, zgodnie z nim należą do nich:

• wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (nadużycie zaufania);

• łapownictwo (korupcja gospodarcza);

• wyłudzenie kredytu;

• wyłudzenie odszkodowania;

• pranie pieniędzy;

• udaremnienie zaspokojenia wierzyciela;

• pokrzywdzenie wierzyciela;

• zaspokojenie wyłącznie wybranych wierzycieli;

• niewłaściwe prowadzenie dokumentacji prowadzonej działalności gospodarczej;

• wyzysk kontrahenta;

• zakłócenie przetargu publicznego;

• fałszowanie znaków identyfikacyjnych;

• fałszowanie wskazań licznika w pojeździe.

Do pozostałych przestępstw gospodarczych, które zostały stypizowane w innych miejscach Kodeksu karnego można zaliczyć także:

• oszustwo,

• cyberprzestępczość,

• oszustwa komputerowe,

• wyłudzenia podatku od towarów i usług (VAT),

• sprzedajność,

• przekupstwo,

• płatną protekcję.

Charakter przestępstw gospodarczych może mieć także wiele innych czynów pozornie w ogóle nie powiązanych z tą kategorią, jak na przykład przestępstwo zniesławienia popełnione w celu doprowadzenie do osłabienia pozycji na rynku konkurenta.

Do przestępstw gospodarczych zalicza się także czyny nieuczciwej konkurencji, które zostały stypizowane przede wszystkim w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1233).

Zgodnie z w/w aktem prawnym - czynami nieuczciwej konkurencji są działania sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagrażają lub naruszają interes innego przedsiębiorcy lub klienta, przy czym do przestępstw zaliczają się:

• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,

• naśladownictwo produktów,

• organizowanie systemu sprzedaży lawinowej.

Wreszcie do kategorii przestępstw gospodarczych należą też czyny zabronione wymierzone przeciwko prawom własności intelektualnej i przemysłowej, jak również przestępczość bankową.

Najczęstsze „przestępstwa białych kołnierzyków” – krótka charakterystyka

Choć katalog „przestępstw białych kołnierzyków” jest bardzo szeroki, to można wyodrębnić szereg czynów zabronionych, które są najbardziej charakterystyczne.

Należą do nich:

• oszustwo,

• wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (nadużycie zaufania),

• łapownictwo (korupcja gospodarcza),

• wyłudzenie kredytu,

• wyłudzenie odszkodowania,

• pranie pieniędzy.

Oszustwo

Przestępstwo oszustwa stypizowane jest w art. 286 Kodeksu karnego i polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd lub wyzyskania błędu innej osoby lub na wykorzystaniu jej niezdolności do należytego pojmowania podejmowanych działań.

Wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (nadużycie zaufania)

Przestępstwo to uregulowane jest w art. 296 Kodeksu karnego i polega na wyrządzeniu znacznej szkody majątkowej osobie fizycznej, prawnej albo jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej przez osobę, która była zobowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się jej sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą. Jest ono popełniane przez nadużycie udzielonych takiej osobie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na niej obowiązku.

Łapownictwo (korupcja gospodarcza);

Przestępstwo łapownictwa reguluje art. 296a Kodeksu karnego. Polega ono na żądaniu lub przyjęciu przez osobę pełniącą funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostającą z nią w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych jej uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na niej obowiązku, przy czym czyn tego rodzaju może wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowi czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia.

Wyłudzenie kredytu

Przestępstwo to normuje art. 297 Kodeksu karnego, zgodnie z którym polega ono na przedłożeniu podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu lub nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego.

Pranie pieniędzy

Przestępstwo to stypizowane jest w art. 299 Kodeksu karnego i polega na przyjęciu, posiadaniu, używaniu, przekazywaniu, wywożeniu za granicę, ukrywaniu, dokonywaniu transferu lub konwersji, pomaganiu w przenoszeniu własności lub posiadaniu albo podejmowaniu innych czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych, wartości dewizowych, praw majątkowych lub innego mienia ruchomego lub nieruchomości, pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego.